Het beter regelen van participatie in de Omgevingswet, daar gaat de motie van Nooren over. In deze motie van januari 2020 staat dat de regering in het Invoeringsbesluit Omgevingswet een regeling op moet nemen over het verplichten van participatiebeleid. Participatiebeleid voor gemeenten, waterschappen en provincies waarin is vastgelegd hoe de participatie eruit ziet en welke eisen daarvoor gelden. Uiteindelijk stellen de gemeenteraad, provinciale staten en het algemeen bestuur van Waterschappen het participatiebeleid vast.
In de motie staat ook dat de regering moet bevorderen dat medeoverheden hier zo snel mogelijk mee moeten beginnen, het liefste nog voor de inwerkingtreding van de Omgevingswet.
Hoera, we krijgen participatiebeleid!?
Eerlijk gezegd stond ik niet direct te juichen om de motie Nooren. Mijn ervaring is dat participatie maatwerk per opgave is dat tijdens het proces zelf vaak nog bijsturing nodig heeft. Omdat processen vaak anders lopen dan je vooraf hebt uitgedacht. Omdat het ene plan het andere niet is. Dat was ook de reden dat de vorm van participatie niet wordt voorgeschreven in de Omgevingswet. En toch moet er participatiebeleid komen.
Participatiebeleid en toch flexibel en maatwerk
De verplichting in de Omgevingswet om participatie vast te leggen in beleid is dus een interessante opgave. Hoe ziet deze verplichting van participatiebeleid in de Omgevingswet eruit en blijft maatwerk straks gewoon mogelijk? En hoe leg je als overheid eisen voor participatie neer in beleid en hou je het toch flexibel? Hoe maak je inwoners duidelijk wat ze moeten doen bij een vergunning aanvraag? En dat zonder ze direct met allerlei extra bureaucratische rompslomp op te zadelen? Hoe ga je om met ontwikkelende partijen die gewend zijn om kant-en-klare plannen te ontwikkelen en die op een informatieavond te delen? Kun je die met participatiebeleid in een andere stand krijgen?
6 belangrijke peilers voor participatie in de Omgevingswet
Al met al voldoende punten waar je als overheid iets mee moet gaan doen voordat de Omgevingswet in werking treedt. Gelukkig is de Omgevingswet uitgesteld tot 1 januari 2022. Dat geeft iets meer ruimte om het participatiebeleid te formuleren. Voor het participatiebeleid van de Omgevingswet gelden naar mijn idee zes belangrijke peilers.
#1 Overheidsparticipatie bij initiatieven uit de samenleving
Als overheid weet je wat er leeft in de samenleving en ken je de initiatieven in de samenleving. Je weet wat er van jouw organisatie wordt verwacht en hoe er gehandeld gaat worden bij het faciliteren van dergelijke initiatieven. In dit blog noem ik vijf tips voor een succesvolle overheidsparticipatie.
#2 Bewonersparticipatie bij beleidsontwikkeling
Vanuit de Omgevingswet geldt een motivatieplicht bij het ontwikkelen van beleid. Of dat nu een Omgevingsvisie, Omgevingsplan of ander sectoraal beleid in de vorm van een programma is. Bij de vaststelling van het beleid moet in het besluit gemotiveerd worden hoe de participatie is vorm gegeven en hoe de omgeving en belanghebbenden zijn betrokken bij de voorbereiding van de planvorming. Ook moet gemotiveerd worden wat de resultaten van de participatie is gedaan.
Voor het omgevingsplan geldt daarnaast ook de verplichting om bij de kennisgeving van het voorgenomen omgevingsplan aan te geven hoe het participatietraject wordt vormgegeven.
#3 Participatie: indieningsvereiste bij vergunningaanvragen
Bij het indienen van een vergunningaanvraag ligt de participatieplicht bij de initiatiefnemer. Of het nu gaat om uitvoeringsprojecten van de overheid zelf, zoals het vernieuwen van de openbare ruimte of om een omgevingsvergunning bouwen van een burger. Bij de aanvraag omgevingsvergunning moet de initiatiefnemer zelf aangeven of, en zo ja hoe, burgers, bedrijven, maatschappelijke organisaties en bestuursorganen bij de voorbereiding van de aanvraag zijn betrokken en wat de resultaten daarvan zijn. Deze aanvraagvereiste stimuleert de initiatiefnemer tot participatie.
Hoe deze aanvraagvereiste vorm wordt gegeven is niet vastgelegd. Dit is iets wat de overheid zelf moet invullen en regelen, bijvoorbeeld in de vorm van een beleidsnota “omgevingsdialoog”, wat vooral in de provincie Noord-Brabant al veelvuldig wordt toegepast.
#4 Van inspraakverordening naar participatieverordening
Alle overheden hebben een Inspraakverordening. De basis voor de inspraakverordening ligt in de Gemeentewet, Provinciewet en de Waterschapswet. De inspraakverordening regelt hoe burgers bij de voorbereiding van beleid worden betrokken.
Er is een wetswijziging in voorbereiding, waarbij ook uitvoering en evaluatie een plek moeten krijgen in een participatieverordening. Deze wet treedt pas later in werking. In het concept wetsvoorstel staat dat in de participatieverordening voorwaarden worden opgenomen waaronder inwoners en maatschappelijke organisaties taken van de gemeente kunnen uitvoeren. Dit kunnen alleen taken zijn waarvan de gemeenteraad de uitvoering aan het college heeft opgedragen.
Overigens gaat de participatieverordening over het fysieke domein (Omgevingswet) én het sociale domein (WMO). De VNG heeft inmiddels een pagina met artikelen gewijd aan dit onderwerp (uitdaagrecht of “Right to Challenge”).
#5 Rol van het bevoegd gezag
Door de motiveringsplicht van participatie in de besluitvorming blijft het bevoegd gezag uiteindelijk verantwoordelijk voor de inhoud van het besluit. En dus ook voor de motivering van het besluit. Zoals gezegd moet in deze motivering worden aangegeven hoe de participatie heeft plaatsgevonden en wat de resultaten daarvan zijn geweest.
Het bevoegd gezag bepaalt daarnaast ook de kaders voor de participatie (in de participatieverordening) en doet de controle daarop.
#6 Training voor medewerkers en bestuurders
Ook al ben je een uitstekende projectleider of beleidsmedewerker, niet iedereen kan zomaar participatie toepassen. Wil je een praktijkgerichte (online) training met praktische toepassingen voor in jouw werk? Heeft jouw organisatie of team behoefte aan praktische kennis en vaardigheden op gebied van participatie? Of kun je wel wat coaching gebruiken in jouw project of werk?
Binnenkort start www.participatiecursus.nl. Daar vind je een uitgebreid (online) cursusprogramma met modules en een trainings- en coachingsprogramma op gebied van participatie. De trainers zijn twee zeer ervaren professionals op het gebied van participatie in de leefomgeving: Saskia van Klaarbergen van It’s all about community en Suzanne Swart-Beekhuis van Proparte Advies. Samen hebben zij meer dan 40 jaar ervaring in diverse functies binnen de lokale overheid.
Meer weten?
Wil je meer weten over participatiebeleid? Kun jij wel hulp gebruiken bij het formuleren en implementeren van participatiebeleid onder de Omgevingswet? Wil jij een in-company training participatie of een coaching op dat vlak voor jouw team of medewerkers? Neem dan contact met mij op via suzanne@proparte-advies.nl
1 reactie
Participatiebeleid: meer dan alleen beleid op papier - PROPARTE ADVIES · januari 31, 2022 op 12:47 pm
[…] Veel overheden zijn aan de slag met het participatiebeleid. Want dat is een verplichting vanuit de Omgevingswet, die op 1 juli 2022 in werking treedt. In de motie van Nooren, die is aangenomen tijdens de behandeling van de Invoeringswet Omgevingswet, worden overheden verplicht om participatiebeleid op te stellen. (Lees meer over de peilers vanuit de Omgevingswet op gebied van participatie.) […]